دوره تندخوانی (39) : طراحی نقشه‌های ذهنی در مطالعه و تندخوانی

نقشه‌های ذهنی

در جلسات قبل به انواع روش‌های نکته برداری و یادداشت‌برداری پرداختیم و گفتیم بهترین روش در این زمینه نقشه ذهنی است. این روش توسط فردی به اسم تونی بوزان (Tony Buzan) در دنیا مطرح‌شده است و به‌عنوان یکی از کارآمدترین متدها در مطالعه و بسیاری از زمینه‌ها شناخته می‌شود. اگر ما به نحوه دقیقی از این سیستم در مطالعه و تندخوانی استفاده کنیم بین 90 تا 100 درصد بازخورد و نتیجه‌های فوق‌العاده‌ای کسب می‌کنیم.

نقشه ذهنی نوعی یادداشت‌برداری محسوب می‌شود که از تمام تصاویر، رنگ‌ها، نوشته‌ها و نمادها برای انتقال بهتر مفاهیم استفاده می‌کند. در این نقشه که به‌صورت شاخه‌ای طراحی می‌شود یک تصویر و نوشته که بیانگر ماهیت کل موضوع موردنظر است در مرکز قرار می‌گیرد و موضوعات مرتبط توسط شاخه‌های اصلی در اطراف تصویر مرکزی منشعب می‌شوند و تمام زیرمجموعه‌های شاخه‌های اصلی دوباره به شاخه‌های فرعی تقسیم‌بندی و منشعب می‌شود و این شاخه‌های فرعی می‌توانند تا جایی که موضوع ما باید مطرح شود ادامه یابند.

درواقع ساختار نقشه‌های ذهنی به‌گونه‌ای است که موضوع اصلی در مرکز توسط شاخه‌های اصلی و فرعی به جزئیات بیشتری تبدیل می‌شود و عمق مطالب در یک تقسیم‌بندی منظم افزایش پیدا می‌کند. ارتباط شاخه‌های مختلف با همدیگر و موضوع اصلی یک ارتباط به‌هم‌پیوسته در ذهن و مغز ما ایجاد می‌کند و چون حرکت نقشه به سمت بیرون و گسترش یافتن است تفکر ما نیز محدوده بیشتری را در برمی‌گیرد و دائماً به دنبال ایجاد خلاقیت و ایده‌های جدیدی در رابطه با موضوع می‌گردد.

 نقشه ذهنی به دلیل ساختار شبکه‌ای که به بیرون گسترش پیدا می‌کند و استفاده هم‌زمان از تصاویر، رنگ‌ها و نوشته‌ها مزیت‌های بسیاری در سیستم وجودی و به‌طورکلی نحوه یادگیری ما ایجاد می‌کند. تعدادی از فواید و مزیت‌هایی که نقشه‌برداری ذهنی برای ما ایجاد می‌کند در ادامه بیان می‌شوند.

فواید و مزیت‌های نقشه ذهنی

1- نقشه ذهنی تمرکز حواس ما را افزایش می‌دهد و کمک می‌کند تمرکز ما بر روی نکات مهم و کلیدی بیشتر شود.

2- نقشه ذهنی باعث می‌شود یادداشت‌برداری و نکته برداری ما خیلی سریع و راحت انجام شود و در زمان و انرژی ما صرفه‌جویی شود.

3- زمانی که از موضوعات نقشه ذهنی تهیه می‌شود مرور کردن اطلاعات بسیار راحت‌تر و در زمان بسیار کم‌تری انجام می‌شود همین امر موجب بهینه شدن زمان و انرژی ما می‌گردد.

4- نقشه ذهنی اطلاعات و موضوعات را طبقه‌بندی و دسته‌بندی می‌کند و همین امر باعث می‌شود بازیابی و یادآوری خیلی سریع‌تر  انجام شود. درواقع طبقه‌بندی اطلاعات عملکردهای حافظه ما را افزایش می‌دهد.

5-  به دلیل استفاده یک تصویر بزرگ در مرکز نقشه‌های ذهنی که بیانگر کلیت موضوع است ما درک جامع و کامل‌تری نسبت به موضوع به دست می‌آوریم و مغز ما با درک کلیت عملکرد بهتر و قوی‌تری از خود نشان می‌دهد.

6- به دلیل استفاده از تصویر و نوشته در کنار هم و افزایش درک بصری تمامی عملکردهای حافظه ما که شامل دریافت اطلاعات، کدگذاری و رمزگردانی، ذخیره و ثبت، یادآوری و بازیابی است را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و اثرات بسیار فوق‌العاده بر روی تمام این عملکردها به‌جا می‌گذارد.

7- یکی از عناصر مهم در مغز تصویر می‌باشد. تصاویر کمک می‌کنند مغز قدرت بیشتری برای یادآوری اطلاعات داشته باشد به همین دلیل نقشه‌های ذهنی که پر از تصاویر هستند به عملکردهای مغز برای بازیابی و یادآوری و دسترسی سریع به اطلاعات بسیار کمک می‌کنند و باعث تقویت حافظه می‌شود.

8- استفاده از نقشه ذهنی عملکرد نیمکره‌های مغز را به‌شدت افزایش می‌دهد و موجب هماهنگی بیشتر بین دو نیمکره و وظایف هرکدام می‌شود. حافظه کوتاه‌مدت در نیمکره چپ و حافظه بلندمدت در نیمکره راست است و زمانی که از نقشه ذهنی استفاده می‌شود عملکرد دو نیمکره به خدمت گرفته می‌شود و در کنار حافظه کوتاه‌مدت، حافظه بلندمدت که در نیمکره راست می‌باشد نیز تقویت می‌شود و قدرت یادگیری را تا 5 برابر افزایش می‌دهد.

همان‌طور که در جلسات قبل یاد گرفتیم نیمکره چپ وظیفه تحلیل و استدلال، منطق و … را بر عهده دارد و نیمکره راست باعث خلاقیت، درک مفهومی، درک رنگ‌ها و تصاویر، درک مفهومی و … می‌شود. استفاده از رنگ‌ها و تصاویر کنار نوشته‌ها در نقشه‌های ذهنی عملکرد هر دو نیمکره را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در کنار افزایش قدرت نیمکره‌ها، توانمندی‌ها و عملکردهای حافظه نیز به‌صورت چشمگیری تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

این‌ها تعدادی از مزیت‌های بسیار مهم نقشه‌های ذهنی بودند مطمئناً مزیت‌های دیگری دارد که خودتان با کشیدن چند نقشه می‌توانید کشف کنید. برای کشیدن نقشه‌ها به‌صورت اصولی و استاندارد باید نکاتی را رعایت کنیم. ویژگی‌ها و اصول مهم در طراحی نقشه‌های ذهنی در ادامه به‌صورت کاملی بیان شده‌اند.

ویژگی‌ها و اصول طراحی نقشه‌های ذهنی

1- موضوع اصلی حتماً باید به‌صورت یک تصویر در مرکز قرار بگیرد.

2- می‌توانید شکل کلی نقشه را در قالب موضوع اصلی طراحی کنید.

3- از فاصله‌گذاری منظم بین شاخه‌ها و جزئیات نقشه استفاده کنید.

4- فقط از یک تصویر و کلمه برای هر خط و شاخه‌ای استفاده کنید.

5- تعداد استاندارد شاخه‌های اصلی در هر نقشه‌ای 4 الی 7 شاخه است.

6- سلسله‌مراتب را با تغییر اندازه تصاویر، نمادها و نوشته‌ها رعایت کنید.

7- طول خط‌ها و شاخه‌ها باید متناسب با طول کلمات استفاده‌شده باشد.

8- هرکدام از خط‌ها و شاخه‌ها باید با رنگ متفاوت و مجزایی کشیده شود.

9- هر نقشه‌ای باید از مباحث کلی یا همان کلیات وارد جزئیات موضوع شود.

10- تا جایی که امکان دارد از سیستم تداعی برای طراحی نقشه استفاده کنید.

11- تعداد استاندار شاخه‌های فرعی در هر نقشه‌ای 3 شاخه در بیشتر مواقع است.

12- مطالب نوشتاری حتماً باید به‌صورت نکات و عبارات خیلی کوتاه کلیدی باشند.

13- از بهترین ابزارها و امکانات موجود برای کشیدن نقشه‌های ذهنی خود استفاده کنید.

14- کلمات باید به‌صورت واضح و خوش‌خط فقط بر روی هر شاخه و خطی نوشته شوند.

15- اگر می‌توانید از تصاویر سه‌بعدی و موضوعات بعد دار در طراحی نقشه استفاده کنید.

16- هر یک از شاخه‌های اصلی و فرعی باید یک تصویر، نماد، کد و نوشته را در برگیرند.

17- طراحی نقشه و قرار دادن شاخه‌ها باید در جهت حرکت عقربه‌های ساعت انجام شود.

18- سعی کنیم تا جایی که می‌توانیم از تصاویر‌، نمادها و اشکال در همه جای نقشه استفاده کنیم.

19- بهتر است نقشه‌ها در یک کاغذ بزرگ و افقی طراحی شوند تا فضای کافی در دسترس باشد.

20- هنگام کشیدن نقشه در وضعیت و state صحیح بدنی و یک محیط لذت‌بخش قرار بگیرید.

21- موضوعات مهم و اصلی به‌صورت شاخه‌ای منحنی شکل از تصویر اصلی منشعب و تقسیم شوند.

22- کل شاخه‌ها باید ساختار به‌هم‌پیوسته و متصلی داشته باشند و یک نگاه کلی از موضوع را شکل دهند.

23- از عناصر و نمادهایی استفاده کنید که تمام حواس پنج‌گانه را تحت تأثیر قرار می‌دهند و درگیر می‌کنند.

24- طراحی نقشه باید به‌گونه‌ای باشد که تمام جزئیات به‌صورت واضح و شفافی قابل‌دیدن و درک کردن باشند.

25- خطوط و شاخه‌های اصلی باید پهن‌تر و دارای ضخامت بیشتری باشند و خطوط فرعی نازک‌تر کشیده شوند.

برای اینکه با کارکرد نقشه‌های ذهنی در زمینه‌های مختلف زندگی آشنا شوید حتماً پیشنهاد می‌کنم کتاب برنامه‌ریزی با نقشه‌های ذهنی نوشته آقای تونی بازان را بخوانید بسیار ایده‌های جذابی برای استفاده از نقشه ذهنی در زمینه‌های مختلف ارائه کرده است.

برای کشیدن نقشه‌های ذهنی می‌توانید با اصولی که بیان شد خودتان دست به نقاشی کردن بزنید یا می‌توانید از نرم‌افزارهای مختلفی که در این زمینه طراحی‌شده است استفاده کنید چند نمونه از نرم‌افزارهای خوب در این زمینه موارد زیر هستند.

XMind

Mindomo

iMindMap

MindNode

Stormboard

MindGenius

MindMeister

Mind Managger

از شما همراهان عزیز سپاسگزاریم که درک و برداشت‌های شخصی و نظرات ارزشمند خود را در مورد این فایل در قسمت دیدگاه‌های این جلسه برای ما ارسال می‌کنید و تجربیات خود را با ما و دوستانتان به اشتراک می‌گذارید.